Όταν το 537 μ.Χ. ανεγέρθηκε η Αγία Σοφία, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός διακήρυξε θριαμβευτικά “Σε νίκησα, Σολομώντα!”. Σχεδόν 1.500 χρόνια αργότερα, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φαίνεται να επιδιώκει έναν εξίσου ιστορικό θρίαμβο: τη δημιουργία ενός νέου Συντάγματος που θα αντικαταστήσει το κοσμικό καταστατικό χάρτη του 1982, προϊόν στρατιωτικού πραξικοπήματος.
Ο Ερντογάν χαρακτήρισε το ισχύον Σύνταγμα “στρατιωτικό” και ξεκίνησε τις διαδικασίες αντικατάστασής του με ένα “πολιτικό και φιλελεύθερο” πλαίσιο. Ωστόσο, οι επικριτές του αμφισβητούν τις προθέσεις του, βλέποντας σε αυτή την προσπάθεια μια ακόμα απόπειρα θρησκευτικοποίησης του κράτους.
Στο ισχύον Σύνταγμα αναφέρεται ρητά ότι η θρησκεία δεν πρέπει να επηρεάζει την πολιτική και τη δημόσια διοίκηση. Το άρθρο 24, μάλιστα, απαγορεύει τη χρήση της θρησκείας για πολιτική επιρροή ή διαμόρφωση κρατικής πολιτικής. Όμως, η πορεία του Ερντογάν φανερώνει κάτι διαφορετικό.
Από τη δεκαετία του ’90, όταν εκλέχθηκε δήμαρχος Κωνσταντινούπολης με το Κόμμα Ευημερίας του Νετζμετίν Ερμπακάν, ο Ερντογάν υποστήριξε ανοικτά την εφαρμογή της Σαρία. Μάλιστα, είχε δηλώσει ότι «η δημοκρατία δεν είναι σκοπός, αλλά μέσο».
Το 2001, ιδρύοντας το AKP, φρόντισε να δώσει πιο μετριοπαθή εικόνα: φιλοευρωπαϊκή, φιλελεύθερη και φιλοδυτική. Και η Δύση τον πίστεψε. Οι ΗΠΑ και η ΕΕ στήριξαν τη μεταρρυθμιστική του ρητορική, με την Ε.Ε. να ανακηρύσσει την Τουρκία υποψήφια χώρα.
Όμως, σταδιακά, το AKP εγκατέλειψε την ευρωπαϊκή πορεία. Δίκες-παρωδίες και καταστολή του κοσμικού κατεστημένου επέτρεψαν στον Ερντογάν να εδραιώσει τον έλεγχο. Η ισλαμική ρητορική επέστρεψε δριμύτερη, επηρεάζοντας την εκπαίδευση, την οικονομία και την εξωτερική πολιτική της χώρας.
Το νέο Σύνταγμα της Συρίας, υπό τουρκική επιρροή, περιλαμβάνει σαφή αναφορά στη Σαρία ως “κύρια πηγή νομοθεσίας” — μια σημαντική απόκλιση από τον προηγούμενο κοσμικό προσανατολισμό. Τα ανθρώπινα δικαιώματα και οι ελευθερίες βρίσκονται υπό νέο πρίσμα, με βάση τη θρησκεία.
Αυτό αντανακλάται και στο εσωτερικό της Τουρκίας, όπου το 70% των πολιτών πιστεύει ότι το AKP εξυπηρετεί τους πλούσιους. Η χλιδή του Ερντογάν και της συζύγου του Εμινέ έχει προκαλέσει έντονες αντιδράσεις.
Οι διαμαρτυρίες στο πάρκο Γκεζί το 2013 και οι κινητοποιήσεις υπέρ του Εκρέμ Ιμάμογλου δείχνουν ότι η κοινωνία δεν σιωπά. Η τουρκική νεολαία αμφισβητεί τη μονολιθική πολιτική του καθεστώτος Ερντογάν.
Η νέα ώθηση για συνταγματική μεταρρύθμιση συνδέεται και με τις πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις, όπως η συμφιλίωση του Ερντογάν με το φιλοκουρδικό κόμμα DEM και η ανακοίνωση του PKK για αφοπλισμό. Αν και αυτό φαντάζει ιστορική στιγμή, η έλλειψη εμπιστοσύνης και η ανάγκη ευρύτερης στήριξης (360 έδρες στο κοινοβούλιο) καθιστούν το εγχείρημα αβέβαιο.
Ανεξαρτήτως αποτελέσματος, ο Ερντογάν δεν δείχνει πρόθυμος να αποσυρθεί. Παρά την ηλικία και τα προβλήματα υγείας του, επιθυμεί να αφήσει πίσω του όχι απλά μια πολιτική κληρονομιά, αλλά ένα ολόκληρο νέο καθεστώς.
