Η πολιτική ατμόσφαιρα στην Τουρκία βρίσκεται ξανά σε τροχιά έντασης, καθώς πληθαίνουν οι ενδείξεις για βαθιά θεσμική αστάθεια και αυταρχική διολίσθηση. Πρόσφατες δηλώσεις του ηγέτη του απαγορευμένου PKK, Αμπντουλάχ Οτσαλάν, επανέφεραν στο προσκήνιο το σενάριο ενός νέου στρατιωτικού πραξικοπήματος, προκαλώντας αίσθηση τόσο εντός όσο και εκτός συνόρων.
Κατά τη διάρκεια επίσκεψης του στην Γερμανία, ο συμπρόεδρος του κουρδικού κόμματος DEM, Τουντσέρ Μπακίρχαν, μετέφερε προειδοποίηση του Οτσαλάν, στην οποία προβλέπει “ώριμες συνθήκες” για πραξικόπημα στην Τουρκία. Αυτή η εκτίμηση, αν και προέρχεται από έναν απομονωμένο πολιτικό κρατούμενο, βρήκε απήχηση, ιδιαίτερα μετά τη σύλληψη τριών δημάρχων της αντιπολίτευσης από το κυβερνών κόμμα AKP.
Παράλληλα, ο ηγέτης του CHP, Οζγκιούρ Οζέλ, εξαπέλυσε κατηγορίες κατά του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, υποστηρίζοντας ότι η εξουσία του συντηρείται μέσω στρατιωτικής επιρροής και καταστολής της αντιπολίτευσης.
Το παρελθόν δεν είναι μακρινό: Ιστορική παράδοση παρεμβάσεων
Η Τουρκία δεν είναι ξένη προς στρατιωτικές παρεμβάσεις στην πολιτική ζωή, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τα πραξικοπήματα του 1960, 1971, 1980, αλλά και η απόπειρα του 2016. Παραδοσιακά, ο τουρκικός στρατός λειτουργούσε ως εγγυητής του κοσμικού καθεστώτος του Κεμάλ Ατατούρκ, επεμβαίνοντας όταν πίστευε ότι οι εκλεγμένες κυβερνήσεις απειλούσαν την ιδεολογική του παρακαταθήκη.
Σήμερα όμως, το τοπίο είναι διαφορετικό. Οι εκκαθαρίσεις που ακολούθησαν την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 εξάλειψαν κάθε αυτόνομη φωνή στον στρατό, αφήνοντας πίσω ένα σώμα αποτελούμενο κυρίως από πιστούς στον Ερντογάν. Ο στρατός πλέον δεν ελέγχεται από τους κεμαλιστές, αλλά από ένα πολιτικό κατεστημένο με ισλαμιστικά και εθνικιστικά χαρακτηριστικά.
Η νέα πραγματικότητα: Από “στρατιωτικό πραξικόπημα” σε “πολιτική κατάχρηση του στρατού”
Η απειλή ενός νέου πραξικοπήματος δεν φαντάζει πια ως μια εξέγερση κατά της κυβέρνησης, αλλά ως εργαλείο της ίδιας της κυβέρνησης για καταστολή των αντιπάλων της. Αυτό είναι που τρομάζει την αντιπολίτευση, καθώς ο στρατός φαίνεται να χρησιμοποιείται πλέον ως μοχλός πίεσης και όχι ως ανεξάρτητος θεσμός.
Ο αυταρχισμός του Ερντογάν έχει διαβρώσει όλους τους θεσμούς: το κράτος δικαίου, την Δικαιοσύνη, την δημοκρατική διαδικασία. Η σύλληψη του Εκρέμ Ιμάμογλου, δημάρχου Κωνσταντινούπολης και σημαντικότερου πολιτικού αντιπάλου του Ερντογάν, αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα.
Η χώρα σαν “χύτρα ταχύτητας”: Πού οδηγεί η πίεση;
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, ο λαός στερείται μέσων για πολιτική αλλαγή μέσω εκλογών, με αποτέλεσμα να εντείνεται η αγανάκτηση και η απογοήτευση. Αν η πίεση συνεχίσει να αυξάνεται, η κοινωνία μπορεί να εκραγεί, και τότε, ένα στρατιωτικό “ξέσπασμα” δεν θα είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά ενδεχομένως η ύστατη λύση.
Ένα τέτοιο πραξικόπημα δεν θα είναι “κλασικό”, οργανωμένο και ιδεολογικά φορτισμένο, αλλά μια απρόβλεπτη, αυθόρμητη αντίδραση, σαν «λαϊκό ξέσπασμα» μέσω στρατιωτικής κίνησης.
Συμμαχίες που περιπλέκουν το σκηνικό
Η συμμαχία του Ερντογάν με τους εθνικιστές του MHP αποτελεί θεμέλιο της πολιτικής του κυριαρχίας. Αυτό καθιστά κάθε στρατιωτικό σενάριο ακόμη πιο περίπλοκο. Αν η πίεση εντός του μπλοκ εξουσίας αυξηθεί, μπορεί να ανοίξει ρήγματα ακόμη και σε αυτή την ισχυρή συμμαχία.
Ο Οτσαλάν, μέσα από την απομόνωση του, ίσως διαισθάνεται ότι αυτή η συμμαχία βρίσκεται σε δοκιμασία. Οι ενέργειες κατά του CHP μπορεί να λειτουργήσουν ως καταλύτης διάσπασης των ισορροπιών.
Τι να περιμένουμε;
Η Τουρκία βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Αν η δημοκρατία συνεχίσει να φιμώνεται και η αντιπολίτευση εξοντώνεται, το έδαφος για μια έκρηξη – είτε κοινωνική είτε στρατιωτική – γίνεται όλο και πιο πρόσφορο.
Το ερώτημα δεν είναι απλώς αν θα γίνει πραξικόπημα, αλλά ποια μορφή θα πάρει και τι θα επιφέρει: κάθαρση ή απόλυτο χάος; Σε μια χώρα που η ελπίδα φθίνει και η καταστολή εντείνεται, ακόμα και τα πιο απίθανα σενάρια αρχίζουν να μοιάζουν πιθανά.
